Το τμήμα Συντήρησης, Χημικών & Φυσικών Ερευνών και Αρχαιομετρίας, συνεργάζεται με τα υπόλοιπα τμήματα του Μουσείου για τη διάσωση, διατήρηση, επιστημονική διερεύνηση, διαχείριση και ανάδειξη των συλλογών του μουσείου.
Στεγάζεται σε αυτόνομο χώρο που περιλαμβάνει εργαστήρια επεμβατικής συντήρησης, εργαστήριο φυσικοχημικών ερευνών και αρχαιομετρίας, φωτογραφικό studio, αίθουσα μελέτης αρχαιοτήτων και άλλων αντικειμένων ιστορικής σημασίας, βιβλιοθήκη, χώρο συσκέψεων και αποθήκη υλικών.
Το προσωπικό του τμήματος εργάζεται συστηματικά στους τομείς της προληπτικής και επεμβατικής συντήρησης αρχαιολογικών ευρημάτων. Παράγει ερευνητικό έργο με σκοπό την κατανόηση της τεχνολογίας κατασκευής των αρχαίων αντικειμένων και υλικών αλλά και των μηχανισμών φθοράς τους. Στο πλαίσιο της διαχείρισης συλλογών, το τμήμα είναι υπεύθυνο για την ασφαλή έκθεση, αποθήκευση και μεταφορά των αρχαίων αντικειμένων. Σε συνεργασία με τα άλλα τμήματα του ΑΜΘ, διοργανώνει ημερίδες συντήρησης κι εκδίδει τα πρακτικά τους.
Προϊστάμενος Τμήματος: Δημήτρης Καρολίδης
Εργαστήριο Φυσικο-Χημικών Μελετών και Αρχαιομετρίας
1. Φ/χ μελέτη μακεδονικών χρυσών στεφανιών
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης εκτίθεται και φυλάσσεται μεγάλος αριθμός μακεδονικών χρυσών στεφανιών. Πρόκειται για προσωπικά αντικείμενα μελών της μακεδονικής αριστοκρατίας που έχουν βρεθεί σε ταφές. Με τις δυνατότητες που παρέχει η μη καταστρεπτική ανάλυση, μέσω της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων Χ, μελετάται η τεχνολογία κατασκευής των χρυσών στεφανιών. Προσδιορίζεται η σύσταση των κραμάτων που εφήρμοσε ο αρχαίος μεταλλοτεχνίτης και η διαφοροποίησή τους στα τμήματα του κάθε στεφανιού (χοινικίδα, φύλλα, καρποί). Δημιουργείται, παράλληλα, μια βάση δεδομένων παρέχοντας δυνατότητες σύγκρισης με προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναλύσεων εντάσσεται σε ένα γενικότερο πρόγραμμα φυσικοχημικών αναλύσεων των χρυσών τεχνουργημάτων της συλλογής του Α.Μ.Θ. που ξεκίνησε το 2011. Η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε και ανακοινώθηκε το 2013 (Θεσσαλονίκη, Α.Ε.Μ.Θ., 20-22 Μαρτίου 2013).
2. Ταυτοποίηση χρωστικών σε γλυπτά της συλλογής του Α.Μ.Θ.
Σε πολλά από τα γλυπτά της συλλογής του Α.Μ.Θ. σώζονται υπολείμματα χρωστικών που δηλώνουν την ζωγραφική τους διακόσμηση στους αρχαίους χρόνους. Το πρόγραμμα για την μελέτη της ταυτοποίησης των χρωστικών αυτών άρχισε το 2012 και συνεργάστηκαν επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων του μουσείου (αρχαιολόγοι, χημικοί, συντηρητές, φωτογράφοι κ.α.). Αρχικά εφαρμόστηκαν εξειδικευμένες τεχνικές φωτογράφισης (φθορισμού της υπεριώδους ακτινοβολίας, ανακλώμενης υπεριώδους και υπέρυθρης ακτινοβολίας κ.α.) οι οποίες αποτέλεσαν και τον οδηγό για την επιλογή των σημείων ανάλυσης, ορισμένα από τα οποία δεν διακρίνονται μακροσκοπικά. Μέσω στοιχειακής, μη καταστρεπτικής ανάλυσης, διαπιστώθηκε η παρουσία ανόργανων χρωστικών ορυκτής προέλευσης. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ξεκίνησε το 2013. Ήδη έχει ολοκληρωθεί και ανακοινωθεί το πρώτο στάδιο της μελέτης (Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολής, 7 & 8 Νοεμβρίου 2013 και Θεσσαλονίκη, Α.Ε.Μ.Θ., 5 – 7 Μαρτίου 2015) ενώ έπεται η έρευνα για την ανίχνευση των οργανικών χρωστικών και των συνδετικών μέσων.
3. Προσδιορισμός σύστασης κραμάτων χάλκινων αγγείων των συλλογών του Α.Μ.Θ.
Στο Α.Μ.Θ. εκτίθεται και φυλάσσεται μεγάλος αριθμός χάλκινων αγγείων από τις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος είναι ο προσδιορισμός της σύστασης των κραμάτων τους και η μελέτη της τεχνολογίας κατασκευής των αρχαίων μετάλλινων τεχνουργημάτων. Για πρώτη φορά δημιουργείται μια βάση δεδομένων για τα κράματα που εφαρμόζονταν στην αρχαία Μακεδονία. Η πρώτη φάση της μελέτης ξεκίνησε το 2014, έχει ολοκληρωθεί και ανακοινωθεί (Θεσσαλονίκη, Α.Ε.Μ.Θ., 5 – 7 Μαρτίου 2015). Έπεται ο προσδιορισμός ιχνοστοιχείων που θα παρέχει πολύτιμα στοιχεία για την μελέτη προέλευσης της πρώτης ύλης. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με το τμήμα μεταλλοτεχνίας του Α.Μ.Θ. και το εργαστήριο αναλυτικής χημείας του τμήματος χημείας του Α.Π.Θ.
4. Προσδιορισμός σύστασης κεραμικών των συλλογών του Α.Μ.Θ. και στατιστικής ομαδοποίησης με βάση την χημική σύσταση τους.
Στο Α.Μ.Θ. εκτίθεται και φυλάσσεται μεγάλος αριθμός κεραμικών αγγείων από τις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος, που άρχισε από το 2009, είναι ο προσδιορισμός της χημικής σύστασης ώστε να γίνει προσπάθεια ομαδοποίησης των αποτελεσμάτων με χρήση στατιστικών εργαλείων και σύγκριση των ομάδων που θα προκύψουν με την αρχαιολογική κατηγοριοποίηση. Επιχειρείται η εύρεση προέλευσης των πρώτων υλών από την σύγκριση με γνωστής προέλευσης ομάδες κεραμικών. Για πρώτη φορά δημιουργείται μια βάση δεδομένων για την χημική σύσταση κεραμικών της αρχαίας Μακεδονίας. Ένα μέρος της μελέτης έχει ανακοινωθεί (Ημερίδα «Κεραμικά εργαστήρια στο βορειοανατολικό Αιγαίο (8ος–αρχές 5ου αι. π.Χ.)» στο Α.Μ.Θ., 2010.
