Δύο μαρμάρινες σαρκοφάγοι, παραγγελία του Αντώνιου Αττικού και της συζύγου του για τα τέσσερα παιδιά τους
Οι μαρμάρινες σαρκοφάγοι ΜΘ 5676 και ΜΘ 5677 βρέθηκαν μαζί μπροστά από την Κασσανδρεώτικη Πύλη (πλατεία Σιντριβανιού), στα ανατολικά τείχη της Θεσσαλονίκης. Αποτελούνται από τη θήκη και το κάλυμμα, το οποίο έχει τη μορφή δίρριχτης στέγης με ανάγλυφα φολιδωτά κεραμίδια.
Η επιγραφή που αναγράφεται στην μπροστινή όψη του χείλους των σαρκοφάγων δηλώνει τα ονόματα τόσο των νεκρών παιδιών όσο και των ζώντων γονέων τους. Τραγικές φιγούρες, οι δύο γονείς που κατασκευάζουν τα δαπανηρά αυτά μνημεία θέλοντας να διατηρήσουν αιώνια την μνήμη των παιδιών τους.
Η σαρκοφάγος των τριών κοριτσιών της οικογένειας (ΜΘ 5677) φέρει στην κύρια όψη της θήκης δύο κόγχες (ναΐσκους) με ανάγλυφες απεικονίσεις. Στη μία εικονίζεται η Αφροδίτη στον τύπο της «Frejus» και στην άλλη η Άρτεμις ως κυνηγός με σκύλο, έτοιμη να τραβήξει ένα βέλος. Στη νοητή προέκταση του τόξου της διακρίνεται ένα ελάφι. Στις κόγχες του καλύμματος της σαρκοφάγου αναπαρίστανται ο Έρωτας, που κρατά καλάθι με καρπούς πάνω από το κεφάλι, και η Ψυχή που κρατά παπαρούνα (μήκωνα υπνοφόρο). Οι συγκεκριμένες θεϊκές μορφές έχουν συμβολικό και εσχατολογικό χαρακτήρα και συνδέονται αφενός με τη νεότητα, την αγνότητα, την ομορφιά, τη ζωή και τις χαρές που δεν πρόλαβαν να ζήσουν τα νεαρά κορίτσια με τον άωρο θάνατο τους και αφετέρου με την ανέμελη μεταθανάτια ζωή τους.
Στη δεύτερη σαρκοφάγο, που ανήκει στον υιό της οικογένειας (ΜΘ 5676), εικονίζεται μέσα σε αρχιτεκτονικό πλαίσιο η μορφή του εκλιπόντος ως Ήρωα ιππέα, μαζί με σκύλο και κάπρο. Η μορφή τονίζει την ηρωική υπόσταση του νεκρού. Οι δύο νεαρές ανδρικές μορφές στα ακρωτήρια της θήκης, ο ένας με ιμάτιο και κύλινδρο παπύρου στο χέρι, και ο άλλος ως Ηρακλής με ρόπαλο και λεοντοκεφαλή, συνδέονται με τον νεκρό. Ως συμβολικές απεικονίσεις παραπέμπουν στο κοινωνικό υπόβαθρο και τη μόρφωσή του Αντωνίου και της οικογένειάς του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και στις δύο περιπτώσεις οι ανάγλυφες παραστάσεις της κύριας όψη της θήκης της σαρκοφάγου και των ακρωτήρια του καλύμματος. Συνδέονται άμεσα με τους νεκρούς, ενώ προβάλλουν συγκεκριμένες σωματικές και πνευματικές αρετές, σε μια προσπάθεια των γονέων να διαφυλάξουν τη μνήμη των παιδιών τους, που έφυγαν πρόωρα. Για τους ζώντες συγγενείς τα στοιχεία αυτά μεταβάλλονται σε ενθυμήματα των ίδιων των εκλιπόντων, σε μία ζωντανή εξιδανικευμένη μορφή. Θεωρείται ότι οι απεικονίσεις θνητών με μορφή ηρώων ή θεών έχουν αλληγορική σημασία, ενώ παρέχουν προστασία στους νεκρούς και παραμυθία στους ζωντανούς.
Οι ανάγλυφες απεικονίσεις, αν και μικρού μεγέθους, είναι καλής ποιότητας, και οι λεπτομέρειες έχουν αποδοθεί με ιδιαίτερη επιμέλεια. Οι σαρκοφάγοι αποτελούν προϊόντα εργαστηρίου της Θεσσαλονίκης και χρονολογούνται στο 150-175 μ.Χ. Μπορείτε να δείτε τις σαρκοφάγους στη μόνιμη υπαίθρια έκθεση «Μνήμη και… Λίθοι».
